کاتتر ورید مرکزی که CVC نیز نامیده می‌شود، از یک لوله بلند، نازک و انعطاف پذیر ساخته شده است که از طریق یک ورید وارد بدن می‌شود.
نحوه استفاده از کاتتر CVC چگونه است؟
لوله از طریق یک یا چند ورید، در سیاهرگ بزرگی که خون را از قسمت بالایی بدن به قلب باز می‌گرداند، قرار می‌گیرد. بنابراین، نوک CVC در ورید اَجوَف قرار دارد. انتهای آن معمولاً در سمت راست، زیر یا روی پوست سینه، قرار دارد. اگر روی سطح بیرونی پوست باشد، به آن هاب می‌گویند. اگر زیر پوست باشد، به آن پورتال یا مخزن می‌گویند. هاب یا مخزن نقطه دسترسی برای درمان است.
از CVC برای افرادی که به داروهای طولانی مدت، مایعات، خونگیری، انتقال خون، مراقبت‌های اورژانسی یا درمان‌های کوتاه مدت نیاز دارند، می‌توان استفاده کرد.
کاتترهای ورید مرکزی و کاتترهای داخل وریدی (IV محیطی)، هر دو از طریق ورید وارد بدن می‌شوند. ولی از آنجایی که کاتترهای ورید مرکزی بزرگتر از یک کاتتر معمولی داخل وریدی (IV) و وریدهایی که در آن قرار می‌گیرند عمیق‌تر هستند، دو تفاوت عمده دارند:
• ابعاد و محل قرارگیری در بدن
• مدت زمان ماندگاری در بدن
کاتتر مرکزی و IVهای محیطی از طریق وریدهای مختلف وارد بدن می‌شوند. کاتتر مرکزی وارد یک سیاهرگ بزرگ عمیق دور از سطح پوست، در قفسه سینه، گردن، بازو یا کشاله ران می‌شود. IVهای محیطی وارد ورید نزدیک به سطح پوست در دست یا بازو می‌شوند.
وقتی صحبت از ابعاد به میان می‌آید، به دلیل طولانی بودن مسیر دسترسی به سیاهرگ، کاتتر مرکزی بلندتر و قطور است. برخی از کاتترهای مرکزی بیش از یک لوله دارند. به این کاتترها، دو لومن یا سه لومن می‌گویند.
وقتی صحبت از مدت زمان می‌شود، کاتترهای مرکزی می‌توانند بیشتر از IVهای محیطی در بدن باقی بمانند. معمولاً هر چند روز یک‌بار نیاز به تعویض IVهای محیطی است. اما برخی از انواع کاتترهای مرکزی می‌توانند برای هفته‌ها یا چندین ماه در بدن باقی بمانند.
چه کسانی نیازمند استفاده از کاتترهای مرکزی هستند؟
کاتترهای مرکزی در بسیاری از موقعیت‌های پزشکی مختلف به افراد کمک می‌کنند، مواردی که نیاز به کاتتر مرکزی پیدا می‌کنند:
• تزریق خون یا پلاکت
• شیمی‌درمانی
• مایعات یا خون در شرایط اضطراری (مانند شوک هیپوولمیک)
• خون گیری‌های مکرر
• همودیالیز
• آنتی بیوتیک‌های طولانی مدت
• تزریق مواد مغذی (عدم عملکرد درست دستگاه گوارش)
• امکان دریافت دارو در منزل
کاتتر ورید مرکزی چند نوع دارد؟
کاتترهای ورید مرکزی اشکال مختلفی دارند. که شامل موارد زیر است:
کاتتر ورید مرکزی بدون تونل:
این نوع CVC برای دسترسی کوتاه مدت به ورید (کمتر از دو هفته) مناسب است. از گایدوایر برای دسترسی به ورید گردن، کشاله ران یا بالای سینه استفاده می‌شود. نوک کاتتر به داخل ورید اَجوَف فوقانی هدایت می‌شود.
کاتتر مرکزی محیطی (PICC):
PICC مشابه یک CVC بدون تونل است. از گایدوایر برای دسترسی به ورید بالای بازو به جای گردن یا قفسه سینه استفاده می‌کنند. کاتتر از طریق وریدهای دیگر عبور می‌کند تا زمانی که نوک آن به ورید اجوف فوقانی برسد.
کاتتر ورید مرکزی تونلی:
این نوع برای دسترسی بیش از دو هفته مناسب است. از طریق جراحی کاتتر را در رگ گردن یا قفسه سینه وارد می‌کنند. کاتتر به مدت 8 تا 10 سانتی‌متر زیر پوست تونل می‌کند و سر دیگر آن از طریق پوست در ناحیه دیگری از قفسه سینه خارج می‌شود.
پورت زیر جلدی:
پورت برای دسترسی طولانی مدت حداقل سه ماهه مناسب است. از طریق جراحی جای‌گذاری می‌شود و به هیچ وجه بیرون از سطح پوست قرار نمی‌گیرد. هاب (نقطه دسترسی کاتتر) بسیار نزدیک به سطح پوست است. بنابراین، می‌توان پوست را با یک سوزن سوراخ کرد تا برای درمان به هاب دسترسی پیدا کنند. این نوع کاتتر را پورت وریدی قابل کاشت یا پورت کاته می‌نامند.
پزشک در مورد نوع کاتتر، بسته به نیازهای پزشکی و مدت زمانی که به آن نیاز دارید تصمیم‌گیری می‌کند.
محل رایج جای‌گذاری کاتتر ورید مرکزی کجاست؟
سه نقطه دسترسی رایج برای قرار دادن CVC عبارتند از:
ورید ژوگولار داخلی: در گردن
ورید ساب کلاوین: در قسمت بالای سینه
ورید فمورال مشترک: در کشاله ران
نقاط دسترسی PICC :
ورید بازیلیک و ورید سفالیک که هر دو در بازو قرار دارند.
هر ناحیه مزایا و معایبی دارد. پزشک بهترین محل را بر اساس شرایط و نیازهای فرد انتخاب می‌کند.
در طول کاتتر‌گذاری چه اتفاقی می‌افتد؟
این روش بسته به نوع کاتتری که نیاز دارید متفاوت است. اگر به یک CVC بدون تونل یا PICC نیاز دارید، پوست را با یک سوزن سوراخ می‌کنند تا به ورید دسترسی و کاتتر را وارد کنند. جراح مراحل زیر را انجام خواهد داد:
قبل از انجام این عمل، از طریق سونو مسیر دسترسی کاتتر برای سهولت در ورود مورد بررسی قرار می‌گیرد. سپس موضع بی‌حس و استریل می‌شود. بیمار هوشیار و بیدار است و تزریق آرام‌بخش کمک می‌کند تا استرس کمتر شود. بسته به مکانی که پزشک انتخاب می‌کند، همزمان با سونو، برش کوچکی ایجاد می‌شود و یک سرنگ همراه با سوزن وارد ورید می‌شود. از طریق سرنگ رائولرسون گایدوایر برای هدایت مسیر کتتر وارد می‌شود. سرنگ خارج شده و به وسیله‌ی دیلاتور (گشادکننده رگ) مسیر ورود کتتر به ورید کمی بازتر می‌شود. کاتتر از روی گایدوایر وارد مسیر شده و گاید وایر خارج می‌شود. انتهای بیرونی کاتتر بر روی پوست دوخته شده و یک پانسمان بر روی آن قرار می‌گیرد.
برای قرار دادن کاتتر ورید مرکزی محیطی (PICC) و قرار دادن پورت، پزشک از تکنیک‌های مشابهی برای دسترسی به ورید استفاده می‌کند. اما تفاوت‌هایی وجود دارد:
جای‌گذاری کاتتر ورید مرکزی محیطی (PICC)
قراردادن PICC نیاز به جراحی دارد و تفاوت اصلی این است که نقاط ورودی و خروجی کاتتر متفاوت است. PICC بدون تونل، از طریق عروق بزرگ داخل بازو به شریان اصلی می‌رسد.
جای‌گذاری پورت زیر جلدی
پورت‌ها نیز کاتترهای تونلی هستند، اما تفاوت این است که هیچ بخشی از کاتتر از بدن خارج نمی‌شود. کاملا زیر پوست قرار می‌گیرد و برای جای‌گذاری آن نیاز به جراحی و بیهوشی عمومی است.
جراح یک برش کوچک در قفسه سینه ، در ناحیه‌ای که پورت باقی می‌ماند، ایجاد می‌کند و کتتر از این محل ورود می‌کند تا به سیاهرگ برسد. این محدوده نزدیک به نقطه دسترسی ورید خواهد بود. یک فضای کوچک در بافت درست زیر پوست ایجاد می‌شود، یک پورت در آن قرار می‌گیرد و آن را محکم در جای خود می‌دوزند. به هنگام گرفتن نمونه خون یا تزریق دارو پرستار یک سوزن مخصوص را به پورت متصل می‌کند.
اقدامات لازم پس از جای‌گذاری کاتتر چیست؟
برای تایید اینکه CVC به درستی در محل مناسب قرار گرفته است و هیچ عارضه‌ای وجود ندارد، رادیوگرافی قفسه سینه انجام می‌دهند. مدت زمان ماندن کاتتر بسته به نیازهای پزشکی متفاوت است.
